πηγή: efsyn.gr

Φιλόσοφος, θεωρητικός της αλληλέγγυας οικονομίας και της φιλοσοφίας της απελευθέρωσης, λαϊκός εκπαιδευτής και συγγραφέας πολλών βιβλίων, με πιο διάσημο την «Επανάσταση των Δικτύων», ο Βραζιλιάνος Εουκλίντες (Ευκλείδης) Αντρέ Μάνσε θα βρεθεί την ερχόμενη εβδομάδα στην Αθήνα.

Στην εκδήλωση που συνδιοργανώνουν η «Αλληλεγγύη για Ολους» με την «Εφημερίδα των Συντακτών», την «Πρωτοβουλία» για έναν χώρο διαλόγου για την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία, το «Συν Αλλοις», τους «Συνεταιριστές Ζωγράφου», το «P2P Foundation», την κοοπερατίβα «sociality» και το «portokali.gr», την Παρασκευή 12 Ιουνίου στις 19.00 στον κήπο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων (Ερμού 134) θα μιλήσει για τις Δικτυώσεις στην Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία.

Λίγο πριν από την εκδήλωση, συζήτησε με την «Εφ.Συν.» για αυτό που αποκαλεί «παγκόσμια επανάσταση των δικτύων αλληλέγγυας οικονομίας»: επεκτείνονται σε ολόκληρο τον πλανήτη με τη συμμετοχή εκατομμυρίων ανθρώπων και θα μπορούσαν να αποτελέσουν τη βάση μιας μετα-καπιταλιστικής κοινωνίας.

• Ποιες είναι οι βασικές αρχές της αλληλέγγυας οικονομίας κατά την άποψή σας και πώς μπορεί να συμβάλει στην οικοδόμηση μια δίκαιης κοινωνίας;

«Βλέπουμε» την αλληλέγγυα οικονομία σαν έναν τρόπο ζωής, σαν ένα οικονομικό σύστημα υπό κατασκευή, σαν τον άξονα της πάλης για να εξαλειφθούν η εκμετάλλευση και η κυριαρχία της οικονομίας και για να οικοδομηθεί μια νέα κοινωνία, οικολογικά βιώσιμη, οικονομικά δίκαιη, πολιτικά δημοκρατική, που ανασχηματίζεται βήμα βήμα βασισμένη στον διαπολιτισμικό διάλογο.

Η αλληλέγγυα οικονομία όταν μεταμορφώνεται σε οικονομία της απελευθέρωσης, οργανώνει με διαφορετικό τρόπο την παραγωγή και την ανταλλαγή, διαμορφώνοντας ως εκ τούτου και έναν άλλου τύπου κοινωνικό σχηματισμό. Και αυτό επιτυγχάνεται μια και λειτουργεί ταυτόχρονα στην οικονομική, την πολιτική και την κοινωνική της διάσταση, ώστε να μην είναι μόνον ένα κοινωνικό κίνημα αλλά ένα κοινωνικοοικονομικό που δημιουργεί τις υλικές βάσεις για το ξεπέρασμα του καταπιεστικού συστήματος που ζούμε.

Ενας από τους κύριους στόχους της είναι η απελευθέρωση των παραγωγικών δυνάμεων ώστε να εξυπηρετούνται οι ανάγκες όλων μέσω αλληλέγγυων οικονομικών δικτύων κι όχι να ικανοποιείται μόνον η ζήτηση εκείνων που διαθέτουν χρήμα στην αγορά, όπως συμβαίνει στον καπιταλισμό. Και αυτό επιτυγχάνεται όταν οργανώνουν αυτοδιαχειριζόμενες ροές παραγωγής και ανταλλαγής και διευρύνουν την εξουσία τους μέσω της ενίσχυσης της δημόσιας, μη κρατικής εξουσίας. Ετσι προχωρούν στην εδραίωση ενός νέου κοινωνικού σχηματισμού στην κοινωνία των πολιτών. Συνάμα προχωρούν και στον μετασχηματισμό του κράτους, καταργώντας τους μηχανισμούς ταξικής κυριαρχίας του και οικοδομώντας έναν κοινωνικό οργανισμό ο οποίος εγγυάται τη δημοκρατία και εξασφαλίζει συλλογικές και ατομικές ελευθερίες που ασκούνται ηθικά.

• Αντιλαμβάνεστε τα δίκτυα αλληλέγγυας οικονομίας ως την εφαρμογή στην πράξη μιας νέας ατομικής και συλλογικής ηθικής, με επίκεντρο την έννοια του «ευ ζην» (buen vivir). Σε τι συνίσταται αυτή η νέα ηθική;

Το «ευ ζην» επιβεβαιώνεται ή διαψεύδεται στη ζωή του καθενός μας, σύμφωνα με τέσσερα στοιχεία που συνιστούν προϋποθέσεις για την υλοποίηση των ατομικών και συλλογικών ελευθεριών: τις υλικές συνθήκες (οικονομικές και περιβαλλοντικές), τις συνθήκες εξουσίας (μικρο- και μακρο-εξουσία και κοινωνική αυτοδιαχείριση), τη γνώση (πληροφόρηση, εκπαίδευση, επικοινωνία) και την ηθική. Βασική ηθική συνθήκη είναι ότι τα παραπάνω στοιχεία διασφαλίζονται για όλους με ισότιμο τρόπο για την προώθηση του «ευ ζην».

Το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού στερείται υλικά μέσα αλλά και μέσα εξουσίας και γνώσης για να προχωρήσει στην απελευθέρωσή του, μας επιτρέπει να συμπεράνουμε πως ο κοινωνικός σχηματισμός, το σύστημα ανταλλαγής και ο τρόπος παραγωγής του καπιταλισμού είναι αήθη γιατί στηρίζονται στην εκμετάλλευση της εργασίας και των ανθρώπινων αναγκών για την ιδιωτική συσσώρευση κεφαλαίου και πλούτου. Οπως επίσης είναι δομικά ανίκανα να εγγυηθούν τα οικονομικά μέσα για το «ευ ζην» όλων. Γι’ αυτό, αυτό το σύστημα πρέπει να καταργηθεί κι ένα άλλο, βιώσιμο και αλληλέγγυο, πρέπει να οικοδομηθεί στη θέση του, με τρόπο δημοκρατικό, από τα κάτω, από τη δημόσια, μη κρατική εξουσία, ενισχυμένο από δίκτυα οικονομικά, εξουσίας, γνώσης και ηθικά αλληλέγγυα.

• Στη Λατινική Αμερική, όπου η αλληλέγγυα οικονομία έχει προχωρήσει, έχει καταφέρει να αλλάξει το τοπίο; Εχει προσφέρει στους συμμετέχοντες το «ευ ζην» ή έχει περιοριστεί στο «επιζήν»;

Υπάρχει μεγάλη ποικιλία απόψεων, αντιλήψεων και στρατηγικών. Η ενίσχυση της μη κρατικής δημόσιας εξουσίας, της οργάνωσης, της κινητοποίησης και της λαϊκής επιμόρφωσης είχε αποτέλεσμα όχι μόνο την πλατιά διάδοση της αλληλέγγυας οικονομίας, αλλά και την εκλογή κυβερνήσεων λαϊκού χαρακτήρα σε ορισμένες χώρες. Οι κυβερνήσεις αυτές αναπτύσσουν δημόσιες πολιτικές για την αλληλέγγυα οικονομία. Στην περίπτωση του Εκουαδόρ, για παράδειγμα, η λαϊκή και αλληλέγγυα οικονομία έχει αναγνωριστεί ως ένας οικονομικός τομέας πλάι στην κρατική και την ιδιωτική οικονομία στο ίδιο το Σύνταγμα της χώρας, το οποίο περιέλαβε επίσης και την έννοια του «ευ ζην». Το αρνητικό στοιχείο, σε κάποιες χώρες, είναι ότι αναμένεται να κάνει το κράτος αυτό που θα έπρεπε να είχε κάνει η δημόσια, μη κρατική εξουσία και αυτό είναι ένα αντιφατικό φαινόμενο.

Οσο κι αν είναι λαϊκές οι κυβερνήσεις, το κράτος παραμένει ένας μηχανισμός ταξικής κυριαρχίας στην υπηρεσία του καπιταλισμού, αφού είναι όμηρος των οικονομικών ροών του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, ιδίως του τραπεζικού συστήματος και της τεχνολογίας που έρχονται με τη μορφή επενδύσεων και βαθαίνουν τις σχέσεις εξάρτησης της περιφέρειας από τις κεντρικές οικονομίες. Οχι μόνον οι παραγωγικές δυνάμεις αλλά και το ίδιο το κράτος είναι αιχμάλωτα της παγκόσμιας αγοράς.

Μόνον η απελευθέρωση των παραγωγικών δυνάμεων με την οργάνωση οικονομικά αλληλέγγυων δικτύων που συμμετέχουν σε εθνικό και διεθνές επίπεδο σε συστήματα αλληλέγγυας ανταλλαγής, μπορεί να ενισχύσει τη δημόσια, μη κρατική εξουσία στη διαδικασία υπέρβασης του καπιταλισμού και της οικοδόμησης στη θέση του ενός οικονομικά αλληλέγγυου συστήματος.

• Πώς μπορούμε από την ίδρυση ενός συνεταιρισμού -ή μιας πρωτοβουλίας μιας μικρής ομάδας για τη δημιουργία απασχόλησης και εισοδήματος για τα μέλη της- να περάσουμε στην ανατροφοδότηση ενός εναλλακτικού οικονομικού συστήματος που να προασπίζει τα δικαιώματα εργαζομένων και καταναλωτών, την προστασία του περιβάλλοντος και τη βιώσιμη ανάπτυξη;

Ολοι οι εργαζόμενοι αποτελούν μια ενιαία κοινωνική τάξη, είτε τους εκμεταλλεύεται ο καπιταλισμός είτε είναι συνιδιοκτήτες των αλληλέγγυων πρωτοβουλιών τους. Αγωνιζόμαστε για το δικαίωμα των εργαζομένων να είναι ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων και των καταναλωτών να μη στερούνται τα απαραίτητα μέσα για το «ευ ζην» τους, για να είναι οι κοινότητες αυτόνομα υποκείμενα της ανάπτυξης της περιοχής τους και της χώρας τους, για την προστασία των φυσικών και κοινωνικών οικοσυστημάτων. Και αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω συνεργατικών και αλληλέγγυων δικτύων, ενισχύοντας τον δημοκρατικό μετασχηματισμό των κοινωνιών, εδραιώνοντας τη δημόσια εξουσία στην υπηρεσία του συλλογικού «ευ ζην». Πώς το κάνουμε αυτό πρακτικά;

Ξεκινώντας από αυτό που υπάρχει και τις πραγματικές ανάγκες. Οργανώνοντας αλληλέγγυα οικονομικά κυκλώματα και εντάσσοντάς τα σε περιφερειακά, εθνικά και διεθνή συνεργατικά δίκτυα. Ξεκινάς, σε έναν τόπο, από την κατανάλωση των ατόμων, των συνεταιρισμών και των αλληλέγγυων παραγωγικών πρωτοβουλιών. Και -όπου υπάρχει δυνατότητα σχετικής διαχείρισης- και από την κατανάλωση των κυβερνήσεων.

Γίνεται επίσης χαρτογράφηση της προσφοράς που υπάρχει από τους συνεταιρισμούς και τις υφιστάμενες πρωτοβουλίες, με στόχο την οργάνωση ολόκληρης της αλυσίδας προμηθειών στη βάση των πραγματικών αναγκών. Βασικό είναι να δημιουργούνται επίσης τα σύμβολα αξίας που απαιτούνται για τις αλληλέγγυες ανταλλαγές αγαθών και υπηρεσιών.

Ως σύμβολα αξίας, εννοούμε αυτά τα οποία αναπαριστούν την οικονομική αξία μιας κουλτούρας ανάλογα με τα οικονομικά μέσα. Αυτά μπορεί να είναι κρατικά ή κοινωνικά νομίσματα, επιδόματα, πιστώσεις, εγγραφές σε έντυπα, ηλεκτρονικά αρχεία ή νομικά έγγραφα. Αυτά τα σύμβολα εκδίδονται στη βάση των πραγματικών παραγωγικών δυνάμεων των δικτύων και ανταλλάσσονται με προϊόντα, ή ακόμη και με χρήμα για συναλλαγές εκτός των δικτύων.

• Πολλές από τις κριτικές που δέχεται η αλληλέγγυα οικονομία υποστηρίζουν ότι, αντί για επανάσταση, δεν είναι παρά μία ακόμη τοπική και μικρής κλίμακας μορφή καπιταλισμού επενδεδυμένη με καλές προθέσεις.

Το θέμα είναι σύνθετο και δύο από τους σημαντικότερους κινδύνους που αντιμετωπίζει είναι ο μικρός βαθμός κατανόησής της από τις προοδευτικές κοινωνικές δυνάμεις και οι επιθετικές προσπάθειες των καπιταλιστικών δυνάμεων να οικειοποιηθούν την έννοια της αλληλεγγύης, συνδέοντάς τη με την ιδέα της κοινωνικής υπευθυνότητας.

Δεν αρκεί ένας συνεταιρισμός να μεγεθύνεται και να επεκτείνεται. Χρειάζεται να οικοδομήσουμε ένα άλλο σύστημα συναλλαγών, άλλον τρόπο παραγωγής και άλλον κοινωνικό σχηματισμό, μια και σε αυτή τη φάση, το μεγαλύτερο μέρος των προϊόντων δεν είναι αλληλέγγυα, αλλά καπιταλιστικά. Η αλληλέγγυα οικονομία δεν μπορεί να είναι απλά οικονομία επιβίωσης ή αντίστασης. Πρέπει να είναι οικονομία απελευθέρωσης για να εκπληρώσει την ιστορική της αποστολή. Να εγγυηθεί τις υλικές συνθήκες που απαιτούνται για να ασκούμε ηθικά τις συλλογικές και ατομικές ελευθερίες. Και πραγματικά, αν παραμείνουν απομονωμένες οι πρωτοβουλίες, αν δεν αναδιοργανώσουν τις αλυσίδες προμηθειών και δεν δημιουργήσουν τα σύμβολα αξιών που απαιτούνται για τις συναλλαγές τους, θα παραμείνουν όμηροι των καπιταλιστικών ροών προϊόντων, συντελεστών παραγωγής και χρηματοδότησης και θα συνεχίσουν να ανατροφοδοτούν το ηγεμονικό σύστημα, έστω και αν ιδεολογικά μάχονται εναντίον του.

Σχεδόν το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει με λιγότερα από 2 δολάρια την ημέρα. Ετσι γίνεται εύκολα κατανοητό γιατί οι άνθρωποι αναζητούν στην αλληλέγγυα οικονομία κυρίως έναν τρόπο επιβίωσης. Ταυτόχρονα οι πιο αναπτυγμένοι τομείς της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας διακινούν τρισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο. Είναι θεμελιώδες να οργανωθούν η παραγωγή και η διανομή πλεονασμάτων έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η απελευθέρωση των παραγωγικών δυνάμεων για να μπορούν να υπηρετήσουν το «ευ ζην» ολόκληρης της ανθρωπότητας. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί οργανώνοντας τοπικά κυκλώματα αλληλέγγυας οικονομίας ενταγμένα σε οικουμενικά δίκτυα αλληλέγγυας οικονομίας.